Ontleden, waar heb dat nou voor nodig

Het mooie artikel van Jimmy van Rijt in Levende Talen Magazine Effecten van semantisch georiënteerd grammaticaonderwijs op het redekundig ontleden van brugklasleerlingen spookte al twee jaar in mijn hoofd. Deze week ben ik er eens voor gaan zitten en ik heb zijn werkwijze geïntegreerd in BruutTAAL.
Een paar jaar geleden stuitte ik op de Taalprof, en zijn grammaticabenadering haalde mij uit het ontleden-is-nergens-goed-voorkamp, want voorheen hing ik de gedachte aan dat die vreemdetalenleraren hun eigen stoep maar moesten vegen.
Inmiddels ben ik vaak met taalbeschouwing bezig om leerlingen inzicht te laten krijgen in taalstructuren. De 1-, 2- en 3-plaatsigewerkwoordendidactiek om inzicht te ontwikkelen in de functie van zinsdelen past daar prima in.

Lesbeschrijving

Met deze powerpoint maak je leerlingen duidelijk waarom inzicht in een zin je kan helpen bij begrijpend lezen en bij het goed toepassen van voornaamwoorden en naamvallen (in het Nederlands en in de vreemdetalen). Dit is een klassikale les waarin je leerlingen zinnen laat maken met behulp van de plaatjes. Leerlingen moeten zo doorkrijgen wat het concept van zinsbouw is: we combineren betekenissen, het werkwoord (de handeling) organiseert de verhoudingen: Iemand die handelt, iemand die de handeling ondergaat en een ontvanger. Werkwoorden zijn in dezen leidend.

• Bij de eerste serie plaatjes laat je leerlingen zinnen maken met een werkwoord(elijk gezegde) én een nominale constituent, een zelfstandigheid. De plaatjes hebben allemaal een bekendheid. Leerlingen zullen daardoor gemakkelijk beginnen met de naam. De zin bestaat dus uit twee zinsdelen.
• Bij de tweede serie moeten de zinnen uit 3 zinsdelen bestaan: handeling, degene die handelt en het directe object. LET OP: GEEN VOORZETSELS, het hele idee van naamvallen/zinsdelen is namelijk dat je zonder voorzetsels betekenis toevoegt: de functie.
• De derde serie vraagt om zinnen met 4 zinsdelen, het indirecte object komt erbij.WEER GEEN VOORZETSELS. Soms duurt het lang voordat leerlingen in de gaten hebben dat je door het meewerkend voorwerp meteen na de pv te zetten het voorzetsel weg kunt laten. De zin Ronaldo pakt Messi de bal af  illustreert duidelijk het "negatieve ontvangen". Bij het laatste plaatje kun je de twee varianten van het meewerkend voorwerp oproepen.

Als dit helder is, gaan leerlingen de werkwoorden van dit kopieervel (even kopiëren, lamineren en verknippen kun je er weer tijden mee vooruit) op zijn Taalprofs onderverdelen in 3 groepen: werkwoorden die bij voorkeur 1, 2 of 3 plaatsen uitdelen. 

Klassikale bespreking waarin je leerlingen voorbeeldzinnen laat produceren zorgt voor een adequate verwerking.

In het genoemde artikel vind je mooie zinnen, die je leerlingen na deze les soepeltjes ontleden.

Jimmy, bedankt.